سنگ کلیه: راهنمای جامع پیشگیری، تشخیص و درمان

تحقیقات نشان می‌دهند که از هر ۲۰ نفر به طور متوسط یک نفر دچار سنگ کلیه می‌شود و این عارضه افراد ۳۰ تا ۵۰ ساله را بیش از دیگران درگیر می‌کند. به عبارت دیگر حدود یک بیستم جمعیت جهان دچار عارضه سنگ کلیه هستند و این میزان به‌خوبی شیوع بالای این بیماری را در جهان نشان می‌دهد. اهمیت این مسئله وقتی بیش‌تر می‌شود که بدانیم این عارضه می‌تواند آسیب جدی به سیستم مجاری ما وارد کند و درد‌های تحمل‌ناپذیری را به دنبال داشته باشد؛ بنابراین تلاش برای پیشگیری از ابتلا به این عارضه می‌تواند به ما در حفظ سلامتی کمک کند. اگر می‌خواهید با این بیماری و راه‌های درمان و پیشگیری از ابتلا به آن آشنا شوید، این نوشته می‌تواند به شما اطلاعات مفیدی ارائه بدهد.

کلیه‌ها مسئولیت تصفیه پسماند و مایعات اضافی بدن را بر عهده دارند و گاهی ممکن است جرمی سخت در آن‌ها شکل بگیرد که سنگ کلیه (لیتیاز کلیوی، نفرولیتاسیس) نامیده می‌شود. سنگ کلیه زمانی در بدن ایجاد می‌شود که حجم زیادی پسماند در بدن وجود داشته باشد؛ اما مایعات زیادی درون کلیه نباشد. پسماند بدن هم می‌تواند در برگیرنده مواد معدنی و دیگر موادی باشد که با یکدیگر ترکیب می‌شوند تا سنگ‌هایی با ابعاد و اندازه مختلف (از دانه ماسه تا یک لوبیا و حتی هم اندازه با توپ پینگ پنگ) بسازند.

دفع طبیعی سنگ کلیه (یعنی فرایند خارج شدن سنگ از کلیه و حرکت آن به داخل حالب یا همان لوله باریکی که ادرار را به سمت مثانه انتقال می‌دهد) معمولا با درد زیادی همراه است. هرچند که سنگ‌های کوچک ممکن است بدون ایجاد علائم عبور کنند. اگر یک سنگ به بیش از ۵ میلی‌متر (۰.۲ اینچ) رشد کند، می‌تواند منجر به انسداد مجرای ادراری شود که درد در قسمت پشت و شکم را ایجاد می‌کند. این درد که «کولیک» یا «قولنج کلیوی» نام دارد، به صورت درد عود کننده‌ای است که هر ۲۰ تا ۶۰ دقیقه تکرار می‌شود. همچنین خون ادراری، استفراغ و ادرار دردناک ممکن است اتفاق بیافتد.

سنگ‌ها به‌طور معمول براساس موقعیت آن‌ها (محل تشکیل) طبقه‌بندی می‌شوند که بر این اساس آن‌ها را به سنگ‌های کلیه (nephrolithiasis)، سنگ‌های مجاری (ureterolithiasis) و سنگ‌های مثانه (cystolithiasis) تقسیم‌بندی می‌کنند. اما در این میان نوع دیگری از تقیسم‌بندی نیز وجود دارد که سنگ‌های کلیه را براساس جنس یا مواد سازنده آن‌ها دسته‌بندی می‌کند. نوع یا جنس سنگ ادراری از اهمیت خیلی زیادی برخوردار است؛ زیرا میزان عود، روش درمان و پیش‌آگهی انواع مختلف سنگ ادراری با هم متفاوت هستند. در یک بیمار مبتلا به سنگ ادراری باید حداکثر تلاش را کرد که به صورت دقیق نوع یا جنس سنگ مشخص شود.

تقسیم‌بندی سنگ‌ها براساس جنس تنوع زیادی دارد؛ اما شایع‌ترین سنگ‌های کلیه در این تقسیم‌بندی عبارت‌اند از:

بیش‌تر سنگ‌های کلیه سنگ‌های کلسیمی هستند و معمولاً به شکل اگزالات کلسیم می‌باشند. اگزالات ماده‌ای طبیعی است که در مواد غذایی موجود است و کبد به صورت روزانه آنها را می‌سازد. برخی از میوه‌ها و سبزیجات همچنین آجیل و شکلات دارای محتوای اگزالات بیش‌تری هستند. عوامل غذایی، دوز بالای ویتامین D، جراحی بای پس روده (حذف و ترمیم قسمتی از روده) و اتصال و چندین اختلال متابولیک می‌توانند غلظت کلسیم یا اگزالات در ادرار را افزایش بدهند. سنگ‌های کلسیمی ممکن است به شکل کلسیم فسفات نیز ایجاد شوند. این نوع سنگ در شرایط متابولیکی مانند اسیدوز توبولی (لوله ای) کلیه شایع‌تر است. همچنین ممکن است با سردرد‌های میگرنی خاصی یا مصرف برخی از دارو‌های ضد تشنج همراه باشد.

از دلایل ایجاد سنگ‌های کلسیمی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
ــ هیپرکلسیوری (دفع کلسیم در ادرار بیش از ٤ میلی گرم به ازاء هر کیلوگرم وزن بدن در طی ٢٤ ساعت شبانه روز)
ــ افزایش دفع کلسیم ادراری به دلیل مصرف بی‌رویه ویتامین D
ــ پرکاری تیروئید
ــ مصرف کورتون
ــ افزایش دفع اگزالات ادراری
ــ کمبود سیترات در ادرار
ــ پایین بودن pH ادرار (ادرار اسیدی)

سنگ‌های استروویت در پاسخ به عفونت مانند عفونت ادراری تشکیل می‌شوند. این سنگ‌ها می‌توانند به‌سرعت رشد کنند و کاملاً بزرگ شوند، گاهی اوقات علائم یا هشدار کمی دارند. این نوع سنگ بیش‌تر در خانم‌های مبتلا به عفونت ادراری (UTI) مشاهده می‌شود. این سنگ‌ها می‌توانند بزرگ باشند و باعث انسداد ادرار شوند. درمان عفونت زمینه‌ای می‌تواند از بروز سنگ‌های استروویت جلوگیری کند. از سایر عوامل خطر برای ایجاد این سنگ می‌توان به سن بالا، بچه‌های نارس، کودکان با اختلال مجاری ادراری، وجود انسداد در سیستم ادراری، دیابت یا ناهنجاریی نخاعی اشاره کرد.

سنگ‌های اسید اوریک در افرادی که مایعات به اندازه کافی نمی‌نوشند یا مایعات زیادی از دست می‌دهند، افرادی که رژیم با پروتئین بالا دارند، افرادی که نقرس دارند و یا افرادی که تحت شیمی درمانی قرار می‌گیرند، تشکیل می‌شود. همچنین ممکن است برخی عوامل ژنتیکی خطر ابتلا به سنگ‌های اسید اوریک را افزایش بدهند. این نوع سنگ کلیه در مردان بیش‌تر از خانم‌هاست. این نوع سنگ هنگامی ایجاد می‌شود که ادرار خیلی اسیدی باشد. یک رژیم غذایی سرشار از پورین می‌تواند سطح اسید ادرار را افزایش بدهد.

پورین ماده‌ای بی رنگ در پروتئین‌های حیوانی مانند ماهی، صدف و گوشت است. درواقع عامل اصلی ایجاد سنگ اسید اوریکی کاهش pH ادرار (ادرار اسیدی) است. از دلایل دیگر ایجاد ادرار اسیدی می‌توان به چاقی و اضافه وزن، بیماری‌های متابولیکی افزایش دهنده اوره خون، بدخیمی‌های خونی، دارو‌های افزایش دهنده سطح اسید اوریک خون و کمبود حجم ادرار اشاره کرد.

این سنگ‌ها در افراد دارای اختلال ارثی تشکیل می‌شود و باعث می‌شود کلیه‌ها مقدار زیادی از اسید‌های آمینه خاص (سیستین وریا) را دفع کنند. سنگ‌های کیستین نادر هستند. آن‌ها در مردان و خانم‌هایی که به اختلال ژنتیکی سیستین وریا مبتلا هستند، رخ می‌دهند. سیستین اسیدی که به طور طبیعی در بدن ایجاد می‌شود، پس از تشکیا این نوع سنگ از کلیه‌ها به ادرار نشت می‌کند. دلیل عمده افزایش سیستین ادرار توارث (انتقال ژنتیکی) است. از سایر دلائل می‌توان به کاهش pH ادراری (ادرار اسیدی) و کاهش حجم ادراری اشاره کرد.

اگرچه دلیلی قطعی برای ایجاد سنگ کلیه وجود ندارد، چندین عامل خطر ایجاد این سنگ‌ها را افزایش می‌دهد. علت اصلی سنگ کلیه کمبود آب بدن است. سنگ کلیه بیش‌تر در افرادی مشاهده می‌شود که کم‌تر از هشت تا ده لیوان آب در روز مصرف می‌کنند. هنگامی که آب کافی برای رقیق کردن اسید اوریک موجود در ادرار وجود نداشته باشد، ادرار اسیدی‌تر می‌شود. محیط بیش از حد اسیدی ادرار به تشکیل سنگ کلیه منجر می‌شود. با این همه عوامل شایع دیگری نیز هستند که سبب ایجاد سنگ کلیه در افراد می‌شوند، این عوامل عبارت‌اند از:

۱. پایین بودن حجم ادرار: پایین بودن مداوم حجم ادرار یکی از عامل‌های خطر مهم سنگ کلیه است که از کاهش آب بدن نشأت می‌گیرد. کاهش آب بدن نتیجه ورزش یا کار سخت، زندگی در اقلیم‌هایی با آب و هوای گرم یا ننوشیدن مایعات کافی است. زمانی که حجم ادرار پایین باشد، ادرار غلیظ و پررنگ می‌شود. وقتی ادرار غلیظ باشد، مایع کافی برای نگه داشتن نمک‌ها در حالت محلول وجود ندارد. افزایش مصرف مایعات می‌تواند محلول نمکی موجود در ادرار را رقیق کند و به این ترتیب خطر تشکیل سنگ کلیه کم‌تر می‌شود. اگر فرد سابقه ابتلا به سنگ کلیه را داشته باشد، باید روزانه به میزان ۸ لیوان ادرار دفع کند؛ بنابراین از آن‌جایی که فرد مقداری از مایعات بدنش را از طریق تعریق و تنفس از دست می‌دهد، باید نوشیدن حدود ۱۰ لیوان در روز را مدنظر قرار بدهد.

۲. سابقه خانوادگی: سابقه خانوادگی سنگ کلیه شانس ابتلا به آن را افزایش می‌دهد. اگر شخصی در خانواده شما دارای سنگ کلیه باشد، احتمال این‌که شما نیز دچار سنگ شوید، وجود دارد. اگر قبلا یک یا چند سنگ کلیه داشته‌اید، در معرض خطر ابتلا به انواع دیگر سنگ‌های کلیوی هم هستید. در صورت انجام ندادن اقدامات پیش‌گیرانه در زمان ایجاد سنگ کلیوی خطر تشکیل مجدد و عود سنگ در آینده افزایش می‌یابد.

۳. رژیم‌های غذایی: استفاده‌ زیاد از غذا‌های حاوی اگزالات مانند اسفناج و مصرف غذا‌هایی که دارای مقدار زیاد پروتئین، سدیم (نمک) و قند هستند، خطر ابتلا به برخی از انواع سنگ کلیه را افزایش می‌دهند. این موضوع مخصوصا در مورد رژیم غذایی حاوی سدیم بالا صادق است. نمک زیاد در رژیم غذایی میزان کلسیمی که در کلیه‌ها فیلتر و دفع می‌شود را کاهش می‌دهد و خطر سنگ کلیه را به میزان قابل توجهی افزایش می‌دهد. جالب است بدانید کاهش دریافت کلسیم در رژیم غذایی تعادل کلسیم و اگزالات را برهم می‌زند و به افزایش دفع اگزالات و افزایش تمایل به تشکیل سنگ‌های اگزالات منجر می‌شود.

شایع‌ترین نوع سنگ کلیه زمانی رخ می‌دهد که در حین ساخته شدن ادرار در کلیه‌ها کلسیم و اگزالات (نوعی ترکیب شیمیایی) به هم می‌چسبند. اگزالات یک ترکیب شیمیایی است که در سبزیجات و بسیاری از مواد غذایی سالم وجود دارد. پزشک ممکن است در صورت داشتن سابقه‌ ابتلا به این نوع سنگ‌ها به فرد توصیه کند که مصرف مواد غذایی غنی از اگزالات را محدود کند.

۴. اضافه وزن: احتمال ابتلا به سنگ کلیه در افراد چاق دو برابر است. این هنگامی است که نمایه توده بدنی فرد (BMI) برابر عدد ۳۰ یا بیش‌تر از آن است. اگر قد شخصی ۱٫۷۷ متر باشد، محدوده چاقی او از ۹۵ کیلوگرم شروع می‌شود. جراحی کاهش وزن نیز می‌تواند به از دست دادن وزن و افزایش سلامتی کمک کند. اما خود جراحی می‌تواند سبب ایجاد سنگ کلیه شود. مطالعات بیان می‌کنند افرادی که رایج‌ترین عمل جراحی چاقی (بای پس معده) را انجام داده‌اند، شانس بسیار بیش‌تری برای ابتلا به سنگ‌های کلیوی دارند.

۵. بیماری ها: بسیاری از بیماری‌ها می‌توانند سبب ایجاد یک نوع یا بیش‌تر سنگ‌های کلیوی شوند. این بیماری‌ها عبارت‌اند از:

ــ بیماری‌های ژنتیکی: یک نمونه از این بیماری‌ها اتساع لوله‌های کلیوی است که عارضه‌ای مادرزادی است و سبب ایجاد کیست در کلیه‌ها می‌شود.
ــ دیابت نوع ۲: این بیماری می‌تواند سبب اسیدی‌تر شدن ادرار شود که این وضعیت سنگ‌سازی را تشدید می‌کند.
ــ نقرس: نقرس منجر به افزایش مزمن اسید اوریک در خون و ادرار می‌شود و باعث تشکیل سنگ کلیه اسید اوریک خواهد بود.
ــ پرکاری غده پارا تیروئید: غده‌های پارا تیروئید فرد می‌توانند بیش از حد هورمون تولید کنند که این سبب افزایش سطوح کلسیم در خون می‌شود.
ــ اسیدوز توبولی کلیه: این مشکل کلیوی سبب تجمع بیش از حد اسید در بدن می‌شود.

۶. داروها: برخی دارو‌های خاص می‌توانند خطر ابتلا به سنگ کلیه را افزایش بدهند. دانشمندان دریافتند که توپیرامات (Topamax) دارویی است که معمولاً برای درمان تشنج و سردرد‌های میگرنی تجویز می‌شود و می‌تواند احتمال ابتلا به سنگ کلیه را افزایش بدهد. استفاده طولانی مدت از مکمل‌های ویتامین D، مکمل‌های کلسیم، برخی دیورتیک‌ها، آنتی اسید‌های حاوی کلسیم و ایندیناویر (Crixivan) که برای درمان عفونت HIV استفاده می‌شود، باعث بالا رفتن مقدار کلسیم و افزایش تشکیل سنگ کلیه می‌شود.

۷. نژاد: سنگ کلیه در آسیایی‌ها و قفقازی‌ها نسبت به بومیان آمریکایی، آفریقایی‌ها و آمریکایی‌های آفریقایی تبار شیوع بیش‌تری دارد. در کل سنگ کلیه در میان سیاه پوستان کم‌تر از سفید پوستان شیوع دارد.

۸. بارداری: تعداد کمی از زنان باردار دچار سنگ کلیه می‌شوند. شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد تغییرات مرتبط با بارداری احتمال تشکیل سنگ را افزایش می‌دهد. در بارداری به علت افزایش سطح پروژسترون سرعت دفع ادرار کند می‌شود. همچنین به دلیل کاهش ظرفیت مثانه ناشی از بزرگ شدن رحم میزان مصرف مایعات نیز کاهش می‌یابد. همچنین در بارداری میزان دفع کلسیم در ادرار به مقدار بسیار کمی افزایش می‌یابد.

سنگ‌های کلیه زمانی رخ می‌دهند که مواد معدنی و دیگر مواد موجود در ادرار شما به حالت کریستال دربیاید، وارد کلیه‌ها شود و به سنگ کلیه یا رسوب‌های کلیوی تبدیل شود. این‌ها می‌توانند شامل سنگ‌های ریز، سنگ‌هایی با بدنه تیز یا نرم و یا سنگ‌های درشت و سنگین باشند که تقریبا شبیه به یک سنگ رودخانه صیقل خورده هستند. این سنگ‌ها اگر ریز باشند، معمولا به صورت طبیعی و از طریق ادرار از بدن شما خارج می‌شوند؛ اما چنانچه بزرگ باشند (۵ میلیمتر و بزرگ‌تر)، می‌توانند فرد را دچار زحمت کنند و علائمی را از خود بروز بدهند. مهم‌ترین علائم وجود سنگ کلیه عبارت‌اند از:

ــ درد شدید در ناحیه کشاله ران
ــ درد شدید در پهلو‌ها (معمولا در سمتی که سنگ وجود دارد)
ــ خون در ادرار (ادرار تیره رنگ می‌شود)
ــ حالت تهوع و استفراغ
ــ دیدن گلوبول سفید یا چرک در ادرار
ــ احساس سوزش هنگام ادرار
ــ احساس تکرر ادرار
ــ تب و لرز در صورت ایجاد عفونت کلیه

هنگامی که فرد بیمار با داشتن یکی از علائم فوق به پژشک مراجعه کند، پزشک با استفاده از معاینه فیزیکی و پرسش‌هایی از بیمار در ابتدا سایر علل این عوارض را بررسی می‌کند و در صورت تشخیص سنگ کلیه آزمایش‌هایی را در نظر می‌گیرد تا قطعیت وجود سنگ کلیه و درمان مورد نظر را شناسایی کند. آزمایشات تشخیصی سنگ کلیه معمولا به یکی از روش‌های زیر صورت می‌گیرد:

۱. آزمایش خون: آزمایش خون افزایش میزان کلسیم یا اسید اوریک در خون را نشان می‌دهد. نتایج آزمایش خون در نظارت بر سلامت کلیه‌ها و سایر بیماری‌های پزشکی کمک می‌کند.

۲. آزمایش ادرار: آزمایش ادرار جمع‌آوری شده طی ۲۴ ساعت افزایش دفع مواد معدنی سنگین و مواد سنگ‌ساز را اندازه‌گیری می‌کند. گاه لازم است دو مجموعه ادرار ۲۴ ساعته را در طی دو روز برای این آزمایش جمع‌آوری کنید. آزمایش ادرار وجود خون در ادرار و عفونت‌های دستگاه ادراری را نیز مشخص می‌کند.

۳. آزمایشات تصویربرداری: در بسیاری از بیمارانی که به اورژانس مراجعه می‌کنند، سی تی اسکن بدون کنتراست انجام می‌شود. این کار به‌سرعت انجام می‌شود و به رد علل دیگر بروز درد پهلو یا شکم کمک می‌کند. سی تی اسکن وضعیت حالب، مثانه و کلیه‌ها را مشخص می‌کند، وجود سنگ را تایید می‌کند، اندازه و محل دقیق سنگ کلیه، وجود انسداد و وضعیت سایر ارگان‌ها از جمله آئورت و لوزالمعده را نیز مشخص می‌کند. اما سی تی اسکن بیماران را در معرض پرتو قرار می‌دهد، به همین دلیل سونوگرافی و عکس ساده شکمی با اشعه‌ی X به عنوان روش‌های تصویربرداری ارجح در تشخیص سنگ کلیه استفاده می‌شوند. در خانم‌های باردار و کسانی که باید از قرار گرفتن در معرض اشعه پرهیز کنند، سونوگرافی روش مناسب برای تشخیص سنگ کلیه است.

۴. پیلوگرام یا اوروگرافی داخل وریدی (IVP): در این روش تصویربرداری رنگ مخصوصی به داخل ورید بازویی تزریق می‌شود. این رنگ از طریق کلیه‌ها و مثانه دفع می‌شود. سپس عکس اشعه‌ی X یا سی تی اسکن محل سنگ در مجاری ادراری را مشخص می‌کند.

۵. تجزیه و تحلیل سنگ‌های دفعی: در مواردی از شما خواسته می‌شود که در صاف کننده ادرار، ادرار کنید تا سنگ‌هایی را که دفع می‌کنید، جمع‌آوری کنید. تجزیه و تحلیل آزمایشگاهی اطلاعات لازم را برای تعیین عوامل ایجاد کننده سنگ کلیه و تعیین برنامه مناسب برای جلوگیری از تشکیل سنگ کلیه فراهم می‌کند.

در اغلب موارد فرد می‌تواند صبر کند تا سنگ کلیه از راه ادرار از بدن خارج شود. سنگ‌های کلیوی کوچک‌تر بیش از سنگ‌های بزرگ دفع می‌شوند. البته این منوط به زمانی است که درد سنگ کلیه برای فرد قابل تحمل باشد، علائمی از عفونت وجود نداشته باشد، انسداد کلیه رخ نداده و سنگ نیز به قدری کوچک باشد که امکان عبور از مجاری ادرار را داشته باشد. اگر این راه‌کار را انتخاب کردید، بهتر است در شبانه‌روز مقدار زیادی آب بنوشید و در صورت داشتن درد از دارو‌های مسکن استفاده کنید. اما اگر بدن نتواند به علل مختلف سنگ را دفع کند، باید درمان‌های جدی‌تری را پیش گرفت. اصولا درمان سنگ‌های کلیه بزرگ (سنگ‌هایی که به روش طبیعی دفع نمی‌شوند) به دو روش کلی زیر درمان می‌شوند:

۱. استفاده از دارو‌ها برای درمان سنگ کلیه: تحقیقات نشان داده است که برخی دارو‌ها می‌توانند احتمال دفع سنگ کلیه را بالا ببرند. متداول‌ترین دارویی که به همین منظور تجویز می‌شود، تامسولوسین (Tamsulosin) است. تامسولوسین مجاری ادرار را شُل و عبور سنگ کلیه را نیز راحت‌تر می‌کند. در همین حال ممکن است در زمان انتظار برای دفع سنگ کلیه به دارو‌های ضد تهوع نیز احتیاج داشته باشید.

۲. عمل جراحی برای درمان سنگ کلیه: در صورتی که فرد یکی از شرایط زیر را داشته باشد، نیاز به عمل جراحی برای برداشتن سنگ کلیه است. این موارد عبارت‌اند از:

ــ سنگ از مجاری ادراری عبور نمی‌کند.
ــ درد بیش از آن چیزی است که فرد طاقت صبر کردن برای دفع را داشته باشد.
ــ سنگ روی عملکرد کلیه تاثیر بگذارد. اگر سنگ‌های کلیوی کوچک باعث بروز درد یا عفونت نشوند، نیازی به انجام عمل جراحی نیز ندارند. با این حال برخی بیماران ترجیح می‌دهند؛ حتی در صورت داشتن سنگ‌های کلیوی کوچک از گزینه عمل جراحی استفاده کنند.

عمل‌های جراحی مدرن معمولا تنها به برش‌های کوتاه و در مواردی بدون برش نیاز دارند و درد در حین عمل جراحی نیز جزیی است و زمان بستری شدن نیز کم است.

۱. گوجه فرنگی: گوجه فرنگی سرشار از ترکیبات بیواکتیو مانند سیترات است که به دفع سنگ کلیه کمک می‌کند. گوجه فرنگی می‌تواند به میزان زیادی از تشکیل سنگ کلیه پیشگیری کند. یک تا دو بار در هفته دو عدد گوجه فرنگی را پوره و یک قاشق مرباخوری آبلیمو به آن اضافه کنید و بخورید.

۲. آبلیمو: لیموترش سرشار از ویتامین C است. سیترات همان‌طور که گفتیم، از تشکیل کریستال‌ها در کلیه پیشگیری و با افزایش حجم ادرار از میزان اشباع آن کم می‌کند. به دو تا سه فنجان آب یک قاشق غذاخوری آبلیمو و یک قاشق غذاخوری روغن زیتون را اضافه کنید و در طول روز چندبار بنوشید.

۳. آب تربچه: مطالعات نشان می‌دهند مصرف آب تربچه دفع کلسیم اگزالات را در ادرار افزایش می‌دهد و ضمناً به دفع کریستال‌هایی که ممکن است در کلیه‌ها تجمع کنند، کمک می‌کند. به اندازه ۱۰۰ میلی‌لیتر آب تربچه تهیه کنید و هر روز صبح ناشتا بنوشید. این کار را یک تا دو هفته انجام بدهید.

۴. خارخسک: مطالعات نشان می‌دهند گیاه خارخسک می‌تواند کریستال‌های کلسیم اگزالات را از کلیه‌ها دفع کند و ضمناً ادرارآور است. یک قاشق مرباخوری عصاره خارخسک را دم و صاف کنید و سپس بنوشید. دو تا سه بار در روز این دمنوش را بنوشید تا سنگ کلیه‌های‌تان دفع شوند.

۵. برگ ریحان: برگ ریحان یکی از متداول‌ترین گیاهان در طب سنتی است. برگ ریحان خاصیت ادرارآور دارد و می‌تواند حجم ادرار را زیاد کند. در نتیجه سنگ‌ها راحت‌تر دفع خواهند شد. یک مشت برگ ریحان را در یک فنجان آب جوش دم کنید و یک قاشق مرباخوری عسل به آن اضافه کنید. دو تا سه بار در روز دمنوش ریحان را بنوشید.

۶. رازیانه: دانه‌های رازیانه می‌توانند به خرد کردن کریستال‌هایی که در کلیه‌های‌تان شکل گرفته‌اند، کمک کنند و آن‌ها را از طریق ادرارتان از کلیه‌ها خارج کنند. یک قاشق مرباخوری پودر دانه رازیانه را به یک فنجان آب جوش اضافه کنید، خوب ترکیب کنید و بعد از خنک شدن بنوشید. به مدت دو هفته هر روز این نوشیدنی را مصرف کنید.

۷. سرکه سیب: سرکه سیب نیز حاوی اسید سیتریک است که می‌تواند به متلاشی کردن تجمع کلسیم کمک کند. دو قاشق غذاخوری سرکه سیب خالص را با ۲۵۰ میلی لیتر آب ترکیب کنید و چند بار طی روز بنوشید. بهتر است این ترکیب را قبل از غذا مصرف کنید.

۸. عصاره جوانه گندم: جوانه گندم حاوی ترکیباتی است که تولید ادرار را افزایش می‌دهند؛ در نتیجه سنگ‌ها راحت‌تر عبور می‌کنند و احتمال تشکیل مجدد سنگ‌ها نیز کاهش می‌یابد. جوانه گندم دارای آنتی اکسیدان‌های زیادی است که به پاک‌سازی مجاری ادرار از مواد معدنی و نمک نیز کمک می‌کند. عصاره جوانه گندم خالص را هر روز بنوشید.

۹. آب کرفس: کرفس دارای آنتی اکسیدان‌ها و ترکیباتی است که تولید ادرار را افزایش می‌دهند. افزودن دانه‌های کرفس به غذا به طور منظم می‌تواند احتمال تشکیل سنگ کلیه را کاهش بدهد. یک یا دو عدد ساقه کرفس را با آب ترکیب کنید و آب کرفس را بگیرید. هر روز آب کرفس بنوشید تا علائم‌تان برطرف شوند.

۱۰. عصاره لوبیا قرمز: لوبیا قرمز دارای منیزیم فراوانی است. منیزیم به دفع سنگ کلیه کمک می‌کند. یکی از راه‌های مصرف لوبیا قرمز برای دفع سنگ کلیه این است که غلاف یا پوست لوبیا قرمز را جدا کنید و غلاف‌ها را تقریبا ۵ تا ۶ ساعت بجوشانید. سپس مایع به دست آمده را صاف و طی روز مصرف کنید.

۱۱. آب انار: خاصیت قابض و آنتی اکسیدانی انار می‌تواند احتمال تشکیل سنگ کلیه را کاهش بدهد و عبور آن‌ها را ساده‌تر کند. آب انار حاوی ترکیباتی است که اسیدیته ادرار را کم می‌کند؛ درنتیجه شرایط برای تشکیل سنگ سخت خواهد شد. خودتان در خانه آب انار را تهیه کنید و طی روز بنوشید.

پیشگیری از سنگ کلیه با توجه به علت تشکیل سنگ کلیه و سابقه‌ پزشکی فرد نیازمند تغییر در سبک زندگی و تغییر در رژیم غذایی یا دارو‌های مصرفی است. اگر سنگی را دفع کرده باشید، می‌توان با بررسی آن در آزمایشگاه نوع دقیق سنگ را تعیین کرد و اقدامات پیشگیری خاصی را در نظر گرفت. مهم‌ترین راه‌های پیشگیری از ابتلا به سنگ کلیه عبارت‌اند از:

۱. در طول روز آب بنوشید: پزشکان برای افرادی که سابقه‌ سنگ کلیه دارند، مصرف حدود ۲.۵ لیتر آب در روز را توصیه می‌کنند. گاه اندازه‌گیری میزان ادرار برای اطمینان از مصرف کافی آب لازم است. اگر ساکن مناطق دارای آب و هوای گرم و خشک هستید و یا دائم ورزش می‌کنید، به نوشیدن آب بیش‌تری نیاز دارید. ادرار روشن و شفاف نشان دهنده‌ نوشیدن آب کافی است.

۲. محدودیت مصرف اگزالات: به افرادی که دارای سنگ کلیه از جنس اگزالات کلسیم هستند، توصیه می‌شود که مصرف غذا‌های حاوی اگزالات مانند اسفناج، بامیه، ریواس، لوبیای سوئیسی، چغندر، جوانه‌ گندم، بادام زمینی، آجیل، چای، شکلات و محصولات سویا را محدود کنند. همچنین نوشیدن آب لیمو یا لیموناد در جلوگیری از این جنس سنگ کلیه مفید است.

۳. مصرف کلسیم: به خوردن غذا‌های سرشار از کلسیم ادامه بدهید؛ اما در مصرف مکمل‌های کلسیم احتیاط کنید. اگرچه کلسیم موجود در مواد غذایی تاثیری در تشکیل سنگ کلیه ندارد، می‌تواند تشکیل آن را در برخی افراد افزایش بدهد. مشاور تغذیه در این زمینه به شما کمک خواهد کرد.