×

آزادی‌های سیاسی و مشارکت مردم در نظام جمهوری اسلامی

  • کد نوشته: 10552
  • سرویس خبر: امیر لیل آبادی
  • >
  • ۲۰ آبان ۱۴۰۳
  • 0
  • آزادی‌های سیاسی، به حقوق و اختیاراتی اطلاق می‌شود که به شهروندان امکان می‌دهد در اداره امور عمومی کشور مشارکت داشته باشند، دیدگاه‌های خود را بیان کنند، و بر فرآیندهای تصمیم‌گیری تأثیر بگذارند. در نظام‌های مردم‌سالار، این آزادی‌ها اساسی‌ترین ابزار برای تحقق حاکمیت مردم و حفظ مشروعیت سیاسی محسوب می‌شوند. در جمهوری اسلامی ایران نیز، مفهوم آزادی‌های سیاسی و مشارکت مردم در قانون اساسی و ادبیات نظری "مردم‌سالاری دینی" جایگاه ویژه‌ای دارد، اما در عمل، همواره با چالش‌ها و تفسیرهای متفاوتی روبرو بوده است.
    آزادی‌های سیاسی و مشارکت مردم در نظام جمهوری اسلامی
  • به گزارش ملت آزاد و به نقل از: مدار ملی،

    ۱. مبانی نظری آزادی‌های سیاسی و مشارکت در جمهوری اسلامی

     جمهوری اسلامی ایران، با تکیه بر نظریه مردم‌سالاری دینی، تلاش دارد تا میان حاکمیت الهی و حق حاکمیت مردم تلفیق ایجاد کند. در این چارچوب:

    • نقش مردم در تعیین سرنوشت: قانون اساسی جمهوری اسلامی در اصول مختلفی بر مشارکت مردم در تعیین سرنوشت سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی خویش تأکید دارد (مانند اصل ششم که اداره امور کشور را متکی به آرای عمومی می‌داند). این امر از طریق انتخابات، همه‌پرسی و سایر اشکال مشارکت تجلی می‌یابد.
    • حقوق ملت: فصل سوم قانون اساسی (اصول ۱۹ تا ۴۲) به “حقوق ملت” می‌پردازد که شامل آزادی‌های متعددی مانند:
      • آزادی اندیشه و ممنوعیت تفتیش عقاید (اصل ۲۳): هیچ‌کس را نمی‌توان به صرف داشتن عقیده‌ای مورد تعرض و مؤاخذه قرار داد.
      • آزادی نشریات و مطبوعات (اصل ۲۴): نشریات و مطبوعات در بیان مطالب آزادند مگر آنکه “مخل به مبانی اسلام یا حقوق عمومی” باشد.
      • آزادی احزاب، جمعیت‌ها، انجمن‌های سیاسی و صنفی (اصل ۲۶): این تشکل‌ها آزادند، مشروط بر آنکه “اصول استقلال، آزادی، وحدت ملی، موازین اسلامی و اساس جمهوری اسلامی را نقض نکنند.”
      • آزادی اجتماعات و راهپیمایی‌ها (اصل ۲۷): تشکیل اجتماعات و راه‌پیمایی‌ها بدون حمل سلاح به شرط آنکه “مخل به مبانی اسلام نباشد” آزاد است.
    • نظارت عمومی: قانون اساسی به نوعی نظارت عمومی و حق دادخواهی مردم نیز اشاره دارد که از ابزارهای مشارکت غیرمستقیم محسوب می‌شود.

    این اصول، چارچوب نظری وسیعی را برای آزادی‌های سیاسی و مشارکت مردم فراهم می‌کنند که از ویژگی‌های مهم مردم‌سالاری دینی محسوب می‌شود.


    ۲. اشکال مشارکت سیاسی در ایران

    مشارکت سیاسی مردم در جمهوری اسلامی به اشکال گوناگونی نمود می‌یابد:

    • انتخابات: اصلی‌ترین و ملموس‌ترین شکل مشارکت سیاسی در ایران، حضور در انتخابات ریاست جمهوری، مجلس شورای اسلامی، مجلس خبرگان رهبری و شوراهای اسلامی شهر و روستا است.
    • همه‌پرسی: قانون اساسی امکان برگزاری همه‌پرسی برای مسائل بسیار مهم اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی را پیش‌بینی کرده است (اصل ۵۹).
    • عضویت در احزاب و گروه‌های سیاسی: با وجود چالش‌ها، شهروندان می‌توانند در چارچوب قانون به عضویت احزاب و گروه‌های سیاسی درآمده و از طریق آن‌ها در فعالیت‌های سیاسی مشارکت کنند.
    • فعالیت در سازمان‌های مردم‌نهاد (NGOs) و انجمن‌های صنفی: این سازمان‌ها به شهروندان اجازه می‌دهند تا در امور اجتماعی، فرهنگی و حتی سیاسی از طریق مجاری غیردولتی مشارکت کنند.
    • اعتراضات و راهپیمایی‌ها: در مواردی که مجاز شمرده شوند، تجمعات و راهپیمایی‌ها نیز از اشکال مشارکت سیاسی محسوب می‌شوند.
    • فضای مجازی و رسانه‌ها: در سال‌های اخیر، شبکه‌های اجتماعی به یکی از بسترهای اصلی برای بیان دیدگاه‌ها، نقدها و سازماندهی مطالبات سیاسی و اجتماعی تبدیل شده‌اند.

    ۳. چالش‌ها و محدودیت‌ها در عمل

    با وجود مبانی نظری و اشکال متنوع مشارکت، تحقق کامل آزادی‌های سیاسی و مشارکت مردم در ایران با چالش‌ها و محدودیت‌هایی روبرو است:

    • تفسیرهای محدودکننده: مفاهیم کلی مانند “مبانی اسلام”، “حقوق عمومی”، “وحدت ملی” یا “مصالح کشور” که در اصول قانون اساسی به عنوان قیود آزادی‌ها ذکر شده‌اند، گاهی در عمل با تفسیرهای محدودکننده و سلیقه‌ای مواجه می‌شوند که دامنه آزادی‌های سیاسی را کاهش می‌دهد.
    • ضعف در نهادینه‌سازی احزاب: احزاب سیاسی در ایران به دلیل موانع قانونی، فرهنگی و ساختاری، نتوانسته‌اند به جایگاه واقعی خود دست یابند و به عنوان کانال‌های مؤثر مشارکت مردمی و تربیت کادر سیاسی عمل کنند. این امر به کاهش مشارکت سازمان‌یافته منجر می‌شود.
    • ناامیدی و کاهش مشارکت: برخی جوانان و اقشار جامعه به دلیل احساس عدم اثربخشی مشارکت خود، ناامیدی از تحقق وعده‌ها، و عدم اعتماد به نهادهای سیاسی، تمایل کمتری به مشارکت در فرآیندهای سنتی از خود نشان می‌دهند.
    • محدودیت‌های مربوط به فعالیت در فضای مجازی: با گسترش استفاده از شبکه‌های اجتماعی، اعمال برخی محدودیت‌ها و فیلترینگ، می‌تواند به مانعی برای آزادی بیان و سازماندهی مشارکت در این فضا تبدیل شود.
    • موازنه میان جمهوریت و اسلامیت: در نظریه مردم‌سالاری دینی، همواره بحث بر سر چگونگی حفظ تعادل میان “جمهوریت” (حق حاکمیت مردم) و “اسلامیت” (حاکمیت الهی) وجود داشته است. این موازنه در عمل می‌تواند بر دامنه آزادی‌های سیاسی تأثیر بگذارد.

    ۴. راهکارها برای تقویت آزادی‌های سیاسی و مشارکت

    برای تقویت آزادی‌های سیاسی و مشارکت مردم در نظام جمهوری اسلامی، راهکارهای زیر قابل طرح است:

    • شفافیت در اجرای قانون: اعمال و تفسیر دقیق و بی‌طرفانه قانون اساسی و قوانین عادی، به گونه‌ای که ابهام در حدود آزادی‌ها از بین برود و پیش‌بینی‌پذیری افزایش یابد.
    • تقویت نهادهای مدنی و احزاب: حمایت از شکل‌گیری احزاب قدرتمند، نهادینه کردن فعالیت‌های حزبی و مدنی، و فراهم آوردن بستر برای مشارکت فعال‌تر این نهادها در فرآیندهای تصمیم‌گیری.
    • پاسخگویی و مسئولیت‌پذیری مسئولان: نهادهای حاکمیتی باید به طور شفاف و منظم به مردم پاسخگو باشند و در صورت بروز خطا، مسئولیت‌پذیری خود را نشان دهند.
    • تسهیل دسترسی به اطلاعات و افزایش شفافیت: انتشار آزادانه اطلاعات، می‌تواند به آگاهی عمومی کمک کرده و زمینه را برای مشارکت آگاهانه فراهم آورد.
    • ایجاد امید و رفع موانع اقتصادی و اجتماعی: حل مشکلات معیشتی، بیکاری و نابرابری، به طور مستقیم بر افزایش انگیزه و امید به آینده در میان مردم و به ویژه جوانان، و در نتیجه تقویت مشارکت سیاسی آن‌ها تأثیر می‌گذارد.
    • تغییر نگاه به مطالبه‌گری: مطالبه‌گری و نقد سازنده باید به عنوان فرصتی برای اصلاح و پیشرفت تلقی شود، نه تهدیدی برای نظام.
    برچسب ها

    نوشته های مشابه

    دیدگاهتان را بنویسید

    نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *